🌱 ਭੂਮਿਕਾ

ਜਵਾਨੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਉਹ ਮੋੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜੋਸ਼, ਤਾਕਤ, ਸੁਪਨੇ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਇਨਸਾਨ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਬੁਨਿਆਦਾਂ ਰੱਖਦਾ ਹੈ — ਪੜ੍ਹਾਈ, ਕਰੀਅਰ, ਨੌਕਰੀ, ਵਿਅਕਤਿਤਵ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਇਹੀ ਜਵਾਨੀ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਲਤ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਸੁਪਨੇ, ਸਮਰੱਥਾ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਰਸਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਮੰਦ ਪੈਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ।

ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਜਵਾਨੀ ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਖਿਡੌਣਾ ਬਣਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਜਵਾਨ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਕਹੇਂ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਇਹ ਲਤ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਕਟ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।

ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਵੇਖਾਂਗੇ ਕਿ ਨਸ਼ਾ ਜਵਾਨੀ ’ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਅਸਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

🔥 ਨਸ਼ਾ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ?

ਨਸ਼ਾ ਉਹ ਰਸਾਇਣਕ ਜਾਂ ਤਮਾਕੂ/ਸ਼ਰਾਬ/ਡਰੱਗ ਆਦਿ ਹੈ ਜੋ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਕੰਟਰੋਲ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਡੋਪਾਮੀਨ (ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਾਲਾ ਰਸਾਇਣ) ਵਧਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਲਈ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸੁਖ ਜਾਂ ਨਸ਼ਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਪਰ ਜਦ ਤੱਕ ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਦਿਮਾਗ ਫਿਰ ਉਸੇ ਸੁਖ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਤ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਲਤ ਲੱਗਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਣ:

• ਦੋਸਤਾਂ ਦਾ ਦਬਾਅ
• ਬੇਰੋਜ਼ਗਾਰੀ ਜਾਂ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ
• ਘਰ-ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ
• ਫੈਸ਼ਨ ਜਾਂ ਹੀਰੋ ਬਣਨ ਦਾ ਚਸਕਾ
• ਫਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ
• ਮਨ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਅਤੇ ਖਾਲੀਪਨ

🧠 1. ਨਸ਼ੇ ਦਾ ਦਿਮਾਗ ’ਤੇ ਅਸਰ (Effect on Brain)

ਨਸ਼ਾ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਨਰਵ ਸਿਸਟਮ ’ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਘਾਤਕ ਅਸਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

• Concentration ਤੇ ਧਿਆਨ ਘਟਦਾ ਹੈ।
• ਯਾਦਸ਼ਕਤੀ ਕਮਜੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
• ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
• ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਸਹੀ-ਗਲਤ ਵਿਚਾਲੇ ਫ਼ਰਕ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਨਸ਼ਾ ਕਰਨ ਨਾਲ:

• ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਸੈਲ ਮਰਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ।
• ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸੋਚ ਨੈਗੇਟਿਵ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
• ਹਿੰਸਕ, ਚਿੜਚਿੜਾ ਅਤੇ ਡਿਪ੍ਰੈਸਿਵ ਸੁਭਾਉ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

💪 2. ਨਸ਼ੇ ਦਾ ਸਰੀਰ ’ਤੇ ਅਸਰ (Effect on Body)

ਨਸ਼ਾ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹਰ ਅੰਗ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ:

• ਲਿਵਰ ਦਾ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਣਾ (ਸ਼ਰਾਬ ਕਾਰਨ)
• ਲੰਗਸ ਦਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ (ਸਿਗਰਟ/ਤਮਾਕੂ ਕਾਰਨ)
• ਹਿਰਦੇ ਦੇ ਰੋਗ
• ਨੀਂਦ ਦੀ ਕਮੀ
• ਵਜ਼ਨ ਦਾ ਘਟਣਾ
• ਥਕਾਵਟ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰੀ

ਚਿਹਰਾ ਪੀਲਾਪਨ, ਅੱਖਾਂ ਥੱਕੀਆਂ, ਸਰੀਰ ਢਿੱਲਾ — ਇਹ ਸਭ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਲੱਛਣ ਹਨ।

🏚️ 3. ਨਸ਼ੇ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ’ਤੇ ਅਸਰ

ਨਸ਼ਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਘਰ ਨੂੰ ਤੋੜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

• ਘਰ ਵਿੱਚ ਲੜਾਈਆਂ
• ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਡਰ ਤੇ ਤਣਾਅ
• ਮਾਪਿਆਂ ਦਾ ਦਿਲ ਟੁੱਟਣਾ
• ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਦੂਰੀ
• ਘਰ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ

ਕਈ ਘਰ ਨਸ਼ੇ ਕਾਰਨ ਖੁਸ਼ੀ ਤੋਂ ਖਾਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

📚 4. ਨਸ਼ੇ ਦਾ ਪੜ੍ਹਾਈ ਅਤੇ ਕਰੀਅਰ ’ਤੇ ਅਸਰ

ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਨੂੰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

• ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ।
• ਕਰੀਅਰ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਨੌਕਰੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ ਜਾਂ ਗੁਆ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।
• ਜੀਵਨ ਦਾ ਟੀਚਾ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਜਿੱਥੇ ਜਵਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਰੌਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਰਸਤੇ ਹਨੇਰੇ ਹੋਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ।

😔 5. ਨਸ਼ੇ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਅਸਰ (Emotional Effects)

ਨਸ਼ਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਜਵਾਨ ਅੰਦਰੋਂ ਖ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਇਕੱਲਾਪਨ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ।

• ਡਿਪ੍ਰੈਸ਼ਨ
• ਘਬਰਾਹਟ
• ਬੇਚੈਨੀ
• ਆਪੇ ਤੇ ਕਾਬੂ ਨਾ ਰਹਿਣਾ
• ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਉਮੀਦ ਖੋ ਬੈਠਣਾ

ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਈ ਜਵਾਨ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਵਾਲੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਸਮਾਜ ਲਈ ਗੰਭੀਰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਹੈ।

👉 6. ਨਸ਼ਾ ਕਿਵੇਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ (Steps to Prevent Addiction)

✅ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਪਿਆਰ ਤੇ ਸਹਿਯੋਗ

ਮਾਪਿਆਂ ਦਾ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹਨਾ — ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਦਵਾਈ ਹੈ।

✅ ਸਿਹਤਮੰਦ ਸੰਗਤ

ਬੁਰੀ ਸੰਗਤ ਛੱਡੋ → ਚੰਗੀ ਸੰਗਤ ਬਣਾਓ।

✅ ਖੇਡ ਅਤੇ ਯੋਗ

ਜਿੰਨਾ ਮਨ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰਹੇਗਾ, ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਲੋੜ ਘਟੇਗੀ।

✅ ਕੌਂਸਲਿੰਗ ਅਤੇ ਰੀਹੈਬ

ਸ਼ਰਮ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਜੀਵਨ ਬਚਾਉਣ ਦਾ ਰਸਤਾ ਹੈ।

✅ ਆਧਿਆਤਮਿਕਤਾ

ਗੁਰਬਾਣੀ, ਮੰਤਰ ਜਾਪ, ਧਿਆਨ → ਮਨ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

🌸 7. ਸਮਾਜ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ

ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਨਹੀਂ, ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

• ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਗਰੂਕਤਾ
• ਨੌਕਰੀ ਦੇ ਮੌਕੇ
• ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਪਿੰਡ/ਸ਼ਹਿਰ ਕੈਂਪ
• ਖੇਡ ਮੇਲੇ ਅਤੇ ਯੂਥ ਕਲੱਬ

ਜੇ ਸਮਾਜ ਖੜ੍ਹ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਨਸ਼ਾ ਕਦੇ ਜਿੱਤ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ।

🌟 ਨਤੀਜਾ (Conclusion)

ਜਵਾਨੀ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਹੈ — ਅਤੇ ਨਸ਼ਾ ਉਸ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਨਸ਼ਾ ਤਬਾਹੀ ਹੈ — ਸਰੀਰ ਦੀ, ਮਨ ਦੀ, ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ, ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੀ।
ਪਰ ਜੇ ਪਰਿਵਾਰ, ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਜਵਾਨ ਖੁਦ ਮਿਲ ਕੇ ਖੜ੍ਹ ਜਾਣ —
ਤਾਂ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਲਤ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਭਵ ਹੈ।

ਹਰ ਜਵਾਨ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸੋਹਣੀ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ —
ਨਸ਼ੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹੋ। ਜਿੰਦਗੀ ਚੁਣੋ। ਭਵਿੱਖ ਚੁਣੋ। 🌿✨